SỰ KIỂM SOÁT VÀ CHỌN LỰA – THỰC HÀNH QUAN TRỌNG NHẤT CỦA TRIẾT HỌC KHẮC KỶ

“Nhiệm vụ quan trọng trong đời chỉ đơn giản thế này: xác định và phân loại các vấn đề, để bản thân ta có thể nói rõ đâu là những vấn đề ngoại sinh nằm ngoài tầm kiểm soát của ta và ta phải làm gì với những lựa chọn nằm trong tầm tay mình. Vậy, ta phải tìm thiện-ác ở đâu? Không phải ở những thứ ta không thể kiểm soát, mà ở những lựa chọn của chính ta…”
Epictetus, Discourses

Thực hành quan trọng nhất trong triết học khắc kỷ nằm ở khả năng phân biệt giữa những gì chúng ta có thể thay đổi và những gì chúng ta không thể. Những gì chúng ta có thể tạo ảnh hưởng và những gì không. Một chuyến bay bị hoãn do thời tiết – và có quát mắng nhân viên đại diện hãng hàng không đến mức nào cũng chẳng thể khiến bão tan. Chẳng ước ao nào có thể giúp bạn cao hơn, thấp hơn hay được sinh ra ở một quốc gia khác. Dù cố gắng nhường nào, bạn cũng không thể buộc ai đó yêu quý mình. Và trên tất thảy, mải miết thời gian dành cho những thứ bất biến này khiến ta không còn thời gian để tác động tới những thứ mà ta có thể thay đổi.

Cộng đồng những người cần phục hồi và chữa lành thường cầu nguyện cho mình được thanh thản: “Hỡi Chúa, xin hãy ban cho con sự thanh thản để chấp nhận những điều con không thể đổi thay, sự can đảm để thay đổi những điều con có thể và sự thông tuệ để biết khác biệt nằm ở đâu.” Những người nghiện ngập không thể thay đổi việc họ từng bị lạm dụng từ thời thơ ấu. Họ không thể hoàn tác những lựa chọn mà mình đã đưa ra hay những tổn thương mà họ đã để lại nơi người khác. Nhưng họ có thể thay đổi tương lai – bằng sức mạnh mà họ sở hữu trong giây phút hiện tại. Như Epictetus từng nói, họ có thể kiểm soát những lựa chọn mà họ đưa ra ngay lúc này

Điều này cũng đúng với chúng ta ngày nay. Nếu có thể tập trung làm rõ quãng thời gian nào trong ngày nằm trong tầm kiểm soát của ta và quãng nào không, ta sẽ không chỉ hạnh phúc hơn, mà còn nắm trong tay một lợi thế khác biệt so với những người không hề biết bản thân họ đang phải đường đầu với một cuộc chiến bất phân thắng bại.

Ta là người lựa chọn kết quả

“Anh bị tống vào ngục. Nhưng suy nghĩ ‘ta phải chịu khổ ải’ lại là thứ xuất phát từ bản thân anh.”

Epictetus, Discourses

Đây là tư duy khắc kỷ cổ điển mà bạn có thể đã tích lũy được từ đầu cuốn sách đến giờ. Bản thân một sự việc mang tính khách quan. Chúng ta mô tả nó như thế nào – rằng nó không công bằng, nó là một tai họa lớn, nó là chuyện do người khác rắp tâm hại ta – đều là do bản thân mỗi chúng ta.

Malcolm X (sau đó được biết đến với tên Malcolm Little) vào tù sau một vụ phạm tội, nhưng ông rời đi với tư cách là một người có học thức, có tín ngưỡng và có động lực, tham gia đấu tranh vì dân quyền. Ông có phải khổ ải không? Hay ông đã chọn biến trải nghiệm ngồi tù của mình thành một trải nghiệm tích cực?

Chấp nhận không phải là bị động. Đây là bước đầu tiên trong một quá trình tích cực hướng tới việc hoàn thiện bản thân.