SIÊU NHÂN HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

NGUYÊN TẮC NGƯỜI THƯỢNG CỔ

Trong các sách từng xuất bản của mình, tôi đã nhắc đến và tin rằng “nguyên tắc người thượng cổ” (caveman or cavewoman principle) xuất hiện và đặt một giới hạn tự nhiên lên mức độ chúng ta muốn biến đổi chính mình. Tính cách cơ bản của con người không thay đổi nhiều kể từ khi người hiện đại xuất hiện cách đây 200.000 năm. Tuy ngày nay ta có vũ khí hạt nhân, hóa học và sinh học, nhưng những ham muốn căn bản vẫn như cũ. Và con người ham muốn những gì? Kết quả khảo sát cho thấy, khi các nhu cầu cơ bản đã được thỏa mãn, ta đặt nhiều quan tâm vào ý kiến của đồng loại. Ta muốn trông mình đẹp đẽ, đặc biệt là khi ở trước người khác giới. Ta muốn được bạn bè ngưỡng mộ. Có thể ta sẽ do dự khi thay đổi mình quá nhiều, nhất là nếu ta trở nên trông khác biệt với những người xung quanh. 

Như vậy, dường như ta chỉ tìm đến công nghệ nâng cấp bản thân nếu chúng giúp nâng cao địa vị của ta trong xã hội. Vì lẽ đó, dù áp lực nâng cấp sức mạnh bản thân về phương diện di truyền và điện tử sẽ tăng rất cao, nhất là khi ta đến sống ở những môi trường khác nhau trong vũ trụ, nhưng vẫn sẽ có những giới hạn về mức độ ta mong muốn thay đổi bản thân, giúp ta vẫn giữ được chính mình. 

Khi xuất hiện lần đầu trên truyện tranh, Iron Man là nhân vật lóng ngóng, kỳ cục, với bộ giáp màu vàng, tròn và xấu xí. Trông anh ta chẳng khác gì chiếc lon thiếc biết đi. Trẻ con không tài nào mê được nhân vật này, vậy là các họa sĩ quyết định cho anh ta một diện mạo hoàn toàn mới. Bộ giáp giờ có nhiều màu, bóng loáng và bó sát, làm nổi bật dáng người thanh thoát của Tony Stark. Kết quả là số người hâm mộ nhân vật tăng lên đột biến. Vậy là ngay cả các siêu anh hùng cũng phải tuân theo nguyên tắc người thượng cổ. 

Các tiểu thuyết khoa học viễn tưởng trong thời hoàng kim thường mô tả con người tương lai có đầu to, trọc và thân mình bé xíu. Cũng có tiểu thuyết mô tả chúng ta tiến hóa thành những bộ não khổng lồ, sống trong các hũ chất lỏng lớn. Nhưng có ai muốn sống như thế? Tôi nghĩ nguyên tắc người thượng cổ sẽ ngăn ta tiến hóa thành những sinh vật mà ta thấy là gớm ghiếc. Thay vì vậy, ta sẽ muốn có khả năng kéo dài tuổi thọ, tăng cường trí nhớ và trí thông minh mà không phải thay đổi hình dạng con người cơ bản. Thí dụ, cũng như khi chơi game trên mạng, ta thường được tự do chọn ảnh đại diện. Hầu hết ta đều chọn ảnh khiến ta trông trở nên hấp dẫn hoặc cuốn hút, chứ không chọn ảnh lố bịch, gớm ghiếc. 

Cũng có khả năng những kỳ quan công nghệ trên sẽ đem lại kết quả không như mong muốn, biến nhân loại thành một dạng trẻ con không thể tự lo cho bản thân và sống một cuộc đời vô nghĩa. Trong phim hoạt hình WALL-E của Disney, con người sống trên tàu vũ trụ và có robot phục vụ mọi thứ. Robot làm tất cả những việc mang vác vật nặng và đáp ứng mọi nhu cầu, còn con người chẳng làm gì ngoài những trò tiêu khiển vớ vẩn. Họ trở nên béo núc, tồi tệ và vô dụng, thời gian chỉ để ăn không ngồi rồi, làm những trò vô bổ. Nhưng tôi nghĩ có một “đường ranh giới” trong tính cách con người đã được in sâu vào não chúng ta. Thí dụ, nếu luật pháp cho phép sử dụng ma túy, nhiều chuyên gia ước tính có lẽ sẽ chỉ có 5% nhân loại rơi vào nghiện ngập. Còn 25% còn lại thấy rõ ma túy sẽ kìm hãm hoặc tàn phá cuộc đời một con người như thế nào, nên họ sẽ tránh xa nó, sống cuộc sống trong thực tại chứ không phải thế giới ảo giác do ma túy tạo ra. Tương tự, khi công nghệ thực tế ảo được hoàn thiện, có lẽ sẽ có những người thích sống trong thế giới ảo hơn thế giới thật, nhưng con số đó sẽ không quá lớn. 

Hãy nhớ, tổ tiên thời thượng cổ của chúng ta luôn muốn sống tích cực và có ích với người khác. Điều đó đã in sâu vào gen chúng ta. 

Hồi còn nhỏ, khi đọc bộ ba tiểu thuyết Foundation của Asimov lần đầu, tôi rất ngạc nhiên vì con người 50.000 năm sau vẫn không hề thay đổi. Tôi đã nghĩ con người khi đó sẽ có cơ thể được nâng cấp hoàn toàn, đầu to, thân hình tiều tụy và có siêu năng lực như trong truyện tranh. Nhưng rất nhiều cảnh tượng trong tiểu thuyết có thể đã diễn ra ngay trên Trái Đất hiện tại. Nhìn lại bộ ba tiểu thuyết ấn tượng ấy, tôi thấy có thể đó chính là nguyên tắc người thượng cổ. Tôi hình dung trong tương lai, con người sẽ được lựa chọn gắn lên mình các thiết bị, bộ phận cấy ghép và phụ tùng để có siêu năng lực và những khả năng mạnh mẽ, nhưng rốt cục, họ sẽ tháo bỏ gần hết chúng và tương tác với xã hội như cách thông thường. Hoặc nếu biến đổi bản thân vĩnh viễn thì họ sẽ chọn làm theo cách nào đưa họ lên được vị thế cao hơn trong xã hội. 

QUYỀN QUYẾT ĐỊNH NẰM TRONG TAY AI? 

Khi Louse Brown, em bé đầu tiên được sinh bằng phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm chào đời năm 1978, công nghệ giúp thực hiện điều này đã bị nhiều giáo sĩ và nhà báo lên án, bởi họ nghĩ những người kia đang cả gan làm công việc của Chúa. Hiện tại, có hơn năm triệu em bé sinh ra từ ống nghiệm trên thế giới; vợ, chồng hoặc bạn thân của bạn có thể chính là một trong số đó. 

Người ta đã quyết định ủng hộ phương pháp này, bất chấp những chỉ trích mạnh mẽ. 

Tương tự, khi cừu Dolly, con vật nhân bản đầu tiên ra đời năm 1996, rất nhiều ý kiến lên án công nghệ này là vô đạo đức, thậm chí báng bổ Chúa. Hiện tại, nhân bản vô tính đã được chấp nhận rộng rãi. Tôi hỏi chuyên gia công nghệ sinh học Robert Lanza rằng khi nào ta mới nhân bản được người. Ông chỉ ra rằng tới động vật linh trưởng cũng chưa ai nhân bản được, chứ chưa nói đến nhân bản người. Nhưng ông nghĩ rồi ngày đó sẽ đến. Và kể cả khi thực hiện được nhân bản người, cũng chỉ có số ít quyết định nhân bản chính mình. (Nhiều khả năng đó là những người giàu có không có con hoặc có con nhưng họ không quan tâm. Họ nhân bản chính mình để tiếp tục hưởng thụ sự giàu có.) 

Nhiều người còn chỉ trích “những đứa bé theo thiết kế”, tức những đứa con được cha mẹ biến đổi gen. Nhưng ngày nay, việc tạo một lúc vài phôi trong ống nghiệm, sau đó loại bỏ phôi có khả năng mắc bệnh chết người (như bệnh Tay-Sachs), đã trở nên phổ biến. Như vậy, chỉ trong vòng một thế hệ, chúng ta sẽ loại bỏ thành công những gen gây hại. 

Khi điện thoại được ra mắt lần đầu tiên vào thế kỷ trước, nó cũng gặp phải nhiều phê phán. Họ cho rằng việc nói chuyện với một giọng nói vô hình, kỳ quái, thay vì nói chuyện mặt đối mặt với người thật, là điều trái tự nhiên; họ cũng sợ rằng ta sẽ dành quá nhiều thời gian để nói chuyện điện thoại thay vì trò chuyện cùng các con và bạn bè thân thiết. Đương nhiên những lời chỉ trích đó là đúng. Ta dành quá nhiều thời gian để nói chuyện với giọng nói lơ lửng trong không khí. Ta không trò chuyện đủ cùng con cái. Nhưng ta yêu điện thoại, đôi khi ta cũng dùng nó để nói chuyện với các con. Dân chúng sẽ tự quyết định mình có muốn sử dụng một công nghệ mới hay không, chứ không phải những người viết báo. Trong tương lai, khi công nghệ cao có thể nâng cấp nhân loại xuất hiện, người dân sẽ tự quyết nên dùng nó đến mức độ nào. Nếu công nghệ gây tranh cãi, tốt nhất nên bàn luận dân chủ trước khi đưa ra ứng dụng. (Hãy tưởng tượng một người từ thời Tòa án dị giáo tới thăm thế giới hiện đại. Quá quen với những chuyện thiêu sống phù thủy và tra tấn người dị giáo, người này sẽ kết tội toàn thể nền văn minh hiện đại là lũ báng bổ). Điều có vẻ vô đạo đức hay trái đạo lý hôm nay, trong tương lai có thể là điều rất đỗi bình thường. 

Dù thế nào, nếu muốn thám hiểm các hành tinh và các vì sao, ta sẽ phải biến đổi, nâng cấp bản thân để sống sót trong hành trình đó. Và, do việc chúng ta có thể cải tạo một hành tinh đến đâu là có giới hạn, nên ta cần thích nghi bản thân với các điều kiện khí quyển, nhiệt độ và trọng lực khác nhau. Do đó, nâng cấp về mặt di truyền và cơ học là cần thiết. 

Tới đây, chúng ta chỉ mới bàn đến khả năng nâng cấp con người. Điều gì sẽ xảy ra nếu giữa quá trình khám phá không gian, ta chạm trán với một dạng sống thông minh hoàn toàn lạ lẫm? Hơn nữa, điều gì sẽ xảy ra nếu ta gặp gỡ những nền văn minh đi trước ta hàng triệu năm về công nghệ? 

Và nếu ta không gặp gỡ nền văn minh tiến bộ nào, thì liệu chúng ta sẽ trở nên tiến bộ ra sao? Tuy không thể dự đoán trước các vấn đề văn hóa, chính trị, xã hội của một nền văn minh tiên tiến, nhưng có một điều mà ngay cả các nền văn minh ngoài hành tinh cũng sẽ phải tuân thủ, đó là các định luật vật lý. Vậy vật lý sẽ cho ta biết điều gì về những nền văn minh tiên tiến như thế?