Vào năm 1965, một người đàn ông Hungary tên Laszlo Polgar đã viết một loạt các bức thư lạ lùng đến một người phụ nữ tên Klara.

Laszlo là một người tin tưởng vững chắc vào sự làm việc chăm chỉ. Thực tế đây chính là toàn bộ niềm tin của anh trong đời Anh hoàn toàn phủ nhận quan niệm về tài năng bẩm sinh. Anh tuyên bố rằng, với rèn luyện có chủ đích và phát triển các thói quen tốt, một đứa trẻ có thể trở thành thiên tài trong bất kỳ lĩnh vực nào. Tâm niệm của anh là “thiên tài không phải do sinh ra, mà do giáo dục và rèn luyện”.

Laszlo tin vào ý niệm này mạnh mẽ đến mức anh muốn thử nghiệm nó với những đứa con của mình – và anh viết cho Klara bởi vì anh “cần một người vợ sẵn lòng cùng lên thuyền với mình”. Klara là một giáo viên, và mặc dù cô không cứng rắn như Laszlo, cô cũng tin rằng nếu có hướng dẫn thích hợp, bất kỳ ai cũng có thể phát triển kỹ năng của mình.

Laszlo quyết định rằng cờ vua sẽ là lĩnh vực thử nghiệm phù hợp, và anh phác ra một kế hoạch nuôi dạy con mình trở thành thần đồng cờ vua. Những đứa trẻ sẽ được nuôi dạy tại nhà, một điều rất hiếm lạ ở Hungary thời bấy giờ. Ngôi nhà sẽ chứa đầy sách cờ và hình ảnh các kỳ thủ cờ vua nổi tiếng. Những đứa trẻ sẽ chơi cờ với nhau liên tục và so tài trong các giải đấu tốt nhất họ có thể tìm ra. Gia đình lưu giữ một hệ thống ghi chép kỹ lưỡng về lịch sử thi đấu với mọi đối thủ của từng đứa con. Cuộc sống của họ toàn bộ dành cho cờ vua.

Laszlo đã thành công rước được Klara về nhà, và trong vài năm, cặp đôi Polgar trở thành bố mẹ của ba cô con gái: Susan, Sofia, và Judit.

Susan – cô con gái lớn nhất, bốn tuổi bắt đầu chơi cờ. Chỉ trong sáu tháng, cô bé đã có thể đấu thắng người lớn. Sofia – cô con gái giữa, còn thể hiện tốt hơn. Mười bốn tuổi đã vô địch thế giới, và trở thành kiện tướng cờ vua chỉ vài năm sau.

Judit – cô con gái út, xuất sắc hơn cả. Vào tuổi lên năm đã có thể đánh thắng bố mình. Mười hai tuổi, là kỳ thủ trẻ nhất nằm trong danh sách một trăm kỳ thủ cờ vua hàng đầu thế giới. Mười lăm tuổi bốn tháng, trở thành đại kiện tướng trẻ nhất mọi thời đại – trẻ hơn cả Bobby Fischer, người nắm giữ kỷ lục trước đó. Trong suốt hai mươi bảy năm, cô luôn là nữ kỳ thủ mạnh nhất thế giới.

Thời thơ ấu của chị em nhà Polgar không hề điển hình – ít nhất là vậy, Vậy mà nếu bạn hỏi, họ sẽ nói cách sống này rất hấp dẫn, thậm chí còn vô cùng hưởng thụ. Trong các cuộc phỏng vấn, ba chị em mô tả thời thơ ấu của mình là khoảng thời gian vui vẻ và thú vị hơn là tàn khốc. Họ yêu thích chơi cờ, Họ không bao giờ thấy đủ. Có một lần, Laszlo phát hiện Sofia chơi cờ trong nhà tắm vào giữa đêm khuya. Để khuyên cô bé đi ngủ, ông bảo, “Sofia, để yên cho máy quân cờ đi nào!” để rồi nhận được câu trả lời, “Bố, bọn nó không chịu để con yên!”

Chị em nhà Polgar lớn lên trong một nền văn hóa đặt cờ vua lên trước tất cả mọi thứ – thưởng bằng cờ, phạt cũng bằng cờ. Trong thế giới của họ, ám ảnh về cờ vua là chuyện bình thường. Và như ta sẽ thấy, bất kỳ thói quen bình thường nào trong văn hóa của bạn sẽ thuộc nhóm những hành vi hấp dẫn nhất mà bạn tìm kiếm.

Thói quen bắt chước

Chúng ta mô phỏng các thói quen của ba nhóm người sau:
1. Nhóm gần gũi
2. Nhóm số đông
3. Nhóm mạnh mẽ

Mỗi nhóm đều cung cấp cho ta một cơ hội tận dụng Nguyên tắc số 2 trong Thay đổi Hành vi để khiến cho các thói quen trở nên hấp dẫn hơn.

1. Bắt chước nhóm gần gũi

Sự gần gũi luôn có một tác dụng mạnh mẽ lên hành vi của ta. Điều này đúng trong môi trường vật chất như ta đã đề cập trong Chương 6, nhưng nó cũng đúng trong môi trường xã hội.

Chúng ta tiếp nhận các thói quen từ những người xung quanh. Chúng ta sao chép cách cha mẹ mình dàn xếp các cuộc tranh cãi, cách bạn đồng lứa tán tỉnh người khác, cách các đồng nghiệp làm việc và đạt kết quả. Khi bạn ta hút cần sa, ta cũng muốn thử. Khi vợ bạn có thói quen kiểm tra lại lần nữa cửa khóa hay chưa trước khi vào giường ngủ, bạn cũng sẽ có thói quen ấy.

Tôi phát hiện mình thường bắt chước hành vi của người xung quanh mà không ý thức được việc này. Trong tương tác, tôi thường tự động mô phỏng cử chỉ cơ thể của người đối diện. Ở trường tôi bắt đầu nói chuyện y như bạn cùng phòng. Khi đến nước khác, một cách vô thức tôi cũng bắt chước chất giọng địa phương của vùng đất đó mặc cho đã thường xuyên nhắc nhở mình thôi làm thế.

Như một quy tắc chung, chúng ta càng thân cận với ai đó, khả năng chúng ta bắt chước hành vi của họ càng cao. Có một nghiên cứu đột phá đã theo dấu mười hai ngàn người trong ba mươi hai năm và phát hiện ra “nguy cơ một người mắc béo phì tăng lên đến 57% nếu họ có một người bạn béo phì” và ngược lại cũng vậy. Một nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng nếu một trong hai người của một cặp đôi giảm cân thì người kia cũng sẽ trở nên thon thả trong một phần ba số trường hợp. Gia đình và bạn bè tạo ra một áp lực đồng đẳng vô hình kéo chúng ta theo hướng họ.

Dĩ nhiên, áp lực đồng đẳng chỉ xấu khi bạn bị bao quanh bởi các tác động xấu. Khi phi hành gia Mike Massimino còn là sinh viên mới tốt nghiệp ở MIT, ông theo một lớp học nhỏ về robotics. Trên tổng số mười người trong lớp, bốn người trở thành phi hành gia. Nếu mục tiêu của bạn là tiến vào không gian thì căn phòng đó chính là nền văn hóa tốt nhất bạn cần. Tương tự, một nghiên cứu cho thấy IQ của bạn thân của bạn khi mười một hay mười hai tuổi càng cao bao nhiêu thì IQ của bạn càng cao bấy nhiêu khi đến tuổi mười lăm, kể cả khi đã kiểm soát độ thông minh tự nhiên. Chnúg ta chìm ngập trong các đặc tính và tập quán xung quanh chúng ta.
Một trong những điều hiệu quả nhất bạn có thể làm để xây dựng thói quen tốt là gia nhập một nền văn hóa nơi hành vi mà bạn mong muốn là chuẩn hành vi thông thường. Dường như dễ đạt được hành vi mới hơn khi bạn thấy người khác cũng đang thực hiện nó mỗi ngày. Nếu bạn ở giữa những người khỏe mạnh có dáng đẹp, bạn dễ dàng xem tập thể dục là một thói quen thông dụng. Nếu vây quanh bạn là những người yêu nhạc jazz, thì bạn nhiều khả năng sẽ tin rằng chơi nhạc jazz mỗi ngày là điều hiển nhiên. Văn hóa của bạn đặt ra kỳ vọng của bạn về cái gọi là “thông thường”. Hãy ở bên cạnh những người có các thói quen mà bạn muốn có trong đời. Bạn sẽ trỗi vượt cùng họ.

Để giúp cho thói quen trở nên hấp dẫn hơn, bạn có thể áp dụng chiến lược này sâu thêm một bước.

Hãy tham gia một nền văn hóa nơi (1) hành vi mong muốn của bạn là một điều bình thường hiển nhiên và (2) bạn có gì đó chung với nhóm ấy. Steve Kamb, một doanh nhân từ thành phố New York, vận hành một công ty tên là Nerd Fitness, giúp những kẻ lập dị, người quá cỡ, những người lạc lõng giảm cân, khỏe mạnh và sống lành mạnh hơn”. Khách hàng của anh bao gồm các tay nghiện game, những gã cuồng phim, và những anh Joe “nhàng nhàng bậc trung mong muốn giữ vóc dáng. Nhiều người cảm thấy lạc lõng khi lần đầu tiên bước vào phòng tập gym hoặc khi cố gắng thay đổi chế độ ăn uống của mình, nhưng nếu bạn cảm thấy quen thuộc với thành viên trong nhóm theo lối nào đó – kiểu như, tình yêu chung với Star Wars chẳng hạn – thì thay đổi đột nhiên trở nên hấp dẫn, bởi vì nó tạo cảm giác như thể đó là điều mà người như bạn đã và đang làm.

Không có gì duy trì động lực tốt hơn việc thuộc về bộ lạc của mình. Nó biến đổi nhiệm vụ của một người thành nhiệm vụ chung. Một phút trước bạn còn lẻ loi một mình. Căn tính của bạn là đơn độc. Bạn là một người đọc sách. Bạn là một nhạc sĩ. Bạn là một vận động viên. Khi bạn tham gia một câu lạc bộ đọc sách, ban nhạc hay câu lạc bộ đạp xe, căn tính của bạn kết nối với những người xung quanh. Thay đổi và trưởng thành không còn là cuộc truy cầu của cá nhân. Chúng ta là người đọc sách. Chúng ta là nhạc sĩ. Chúng ta là vận động viên. Căn tính chung này bắt đầu củng cố căn tính cá nhân của bạn. Đây là lý do vì sao tiếp tục ở lại trong một đội nhóm sau khi đã đạt được mục tiêu mang tính quyết định đối với việc duy trì thói quen. Chính cộng đồng và tình bạn đã cài vào một căn tính mới và giúp hành vi bền vững theo thời gian.