CHÚ TÂM TRẦN TRỤI

Tất cả những hướng dẫn này đều áp dụng phương diện chú tâm trần trụi tới bất kỳ trải nghiệm nào phát sinh. “Trần trụi” ở đây có nghĩa là đơn giản, trực tiếp, không can thiệp và không đánh giá. “Chú tâm” là có mặt, rõ biết, không quên. Vì vậy, chú tâm trần trụi là sự rõ biết đơn giản, trực tiếp, không can thiệp. Tỉnh táo và thư giãn, chúng ta không tìm kiếm bất kỳ kinh nghiệm nào cụ thể; chỉ đơn giản là rõ biết những gì đang thể hiện chính nó. Quan sát theo cách này sẽ mở ra những thế giới mà chúng ta có thể chưa bao giờ nhận thấy.

Louis Agassiz là một nhà tự nhiên học người Mỹ gốc Thụy Sĩ, người đã giúp đào tạo khả năng quan sát cẩn thận cho sinh viên của mình. Sau đây là câu chuyện kể về Samuel Scudder, một trong những sinh viên của ông:

Scudder nói: Agassiz có chủ ý dạy sinh viên cách nhìn – quan sát và so sánh – và ông chủ ý đặt gánh nặng học tập lên họ. Có lẽ ông chưa bao giờ nói đến điều đã khiến mình được biết đến nhiều nhất: “Nghiên cứu tự nhiên, không phải sách vở”, hoặc không chính xác là những từ đó. Nhưng đó chắc chắn là điều cốt lõi trong tín niệm của ông và đối với các sinh viên của ông, ý tưởng này đã ăn sâu một cách chắc chắn qua cái mà họ gọi là “Sư cố con cá”.

Vào cuối cuộc phỏng vấn đầu tiên, Agassiz sẽ hỏi người sinh viên khi nào cậu ta muốn bắt đầu. Nếu câu trả lời là bây giờ, cậu sinh viên ngay lập tức được đưa cho một con cá chết – thường là một mẫu vật đã chết rất lâu, ngâm dấm, bốc mùi khủng khiếp, được đích thân “chủ nhân” lựa chọn từ một trong những chiếc lọ miệng rộng xếp trên kệ của mình. Con cá được đặt trước mặt cậu sinh viên trong một chiếc chảo thiếc. Cậu được cho biết là phải quan sát mẫu vật đó, sau đó Agassiz sẽ rời đi và nếu quay lại thì cũng phải cuối ngày. Samuel Scudder, một trong số nhiều sinh viên sẽ tiếp tục thực hiện những công việc quan trọng của trường (anh thuộc khoa Côn trùng học), đã mô tả trải nghiệm này là một trong những điểm đáng nhớ của cuộc đời.

Trong 10 phút, tôi đã xem xét tất cả những gì có thế thấy ở con cá đó… Nửa giờ trôi qua – một giờ – rồi một giờ nữa. Con cá bắt đầu trông thật ghê tởm. Tôi lật đi lật lại nó: Nhìn thẳng vào mặt nó – thật kinh khủng; từ phía sau, bên dưới, bên trên, bên cạnh, nhìn ba phần tư -thật kinh khủng. Tôi đã tuyệt vọng. Tôi có thể đã không dùng kính lúp; nhưng tất cả các loại dụng cụ đã được sử dụng. Hai tay tôi, hai mắt tôi và con cá; nó dường như là phạm vi giới hạn nhất. Tôi đưa ngón tay vào cổ họng nó để cảm nhận độ sắc của răng. Tôi bắt đầu đếm những cái vảy ở các hàng khác nhau cho đến khi nhận thấy điều đó là vô nghĩa. Cuối cùng, một ý nghĩ hạnh phúc xuất hiện trong tôi – tôi sẽ vẽ con cá, và bây giờ với sự ngạc nhiên, tôi bắt đầu khám phá ra những đặc điểm mới của con vật.

Khi Agassiz quay lại sau đó và lắng nghe Scudder kể những gì mình đã quan sát được, nhận xét duy nhất của ông là chàng sinh viên trẻ phải quan sát lại.

Tôi đã bị kích động; tôi đã bị hành xác. Vẫn phải làm việc nhiều hơn với con cá khốn khổ đó! Nhưng giờ đây tôi tự đặt bản thân vào nhiệm vụ của mình với một ý chí và khám phá hết điều mới này đến điều mới khác. Buổi chiều nhanh chóng trôi qua và khi nó gần kết thúc, vị giáo sư hỏi: “Cậu thấy nó chưa?”

“Chưa”, tôi trả lời. “Em chắc chắn là chưa. Nhưng em nhận ra trước đây mình đã thấy ít như thế nào.”

Ngày hôm sau, sau khi nghĩ về con cá gần như cả đêm, Scudder đã có một ý tưởng. Anh thông báo với Agassiz rằng con cá có các mặt đối xứng với các cơ quan cặp đôi.

“Tất nhiên, tất nhiên”, Agassiz nói, rõ ràng là rất hài lòng. Scudder hỏi xem có thể làm gì tiếp theo, và Agassiz trả lời: “Ồ, hãy quan sát con cá của cậu!”.

Trong trường hợp của Scudder, bài học kéo dài trọn ba ngày. Scudder nhớ lại: “Quan sát, quan sát, quan sát” là câu lệnh lặp đi lặp lại và là bài học hay nhất mà mình từng có, “một di sản mà giáo sư đã để lại cho tôi, cũng như để lại cho nhiều người khác, có giá trị không thể đo đếm được, thứ chúng tôi không thể nào mua, mà cũng không thể nào rời.”

Chúng ta có thể hướng ý định đó, sức mạnh quan sát đó vào tâm của chính mình không? Đây là cuộc sống của chúng ta – chúng ta có thể quan sát nó với mức độ cẩn thận như vậy không?

Khi sự rõ biết trở nên ổn định hơn và sự tập trung mạnh mẽ hơn, phẩm chất của sự chú tâm trần trụi bắt đầu biểu lộ những hiểu biết sâu sắc hơn về thế giới và bản thân chúng ta. Chúng ta bắt đầu cắt xuyên qua những câu chuyện tự kể về kinh nghiệm của mình, ít sống trong những suy nghĩ về mọi thứ hơn và ngày càng sống trong những trải nghiệm trực tiếp tại mỗi thời điểm. Như một ví dụ, chúng ta thấy những kinh nghiệm của mình về quá khứ và tương lai chỉ đơn giản là những ý nghĩ tại thời điểm này và vì vậy ít bị cuốn vào chúng hơn. Thánh Augustine đã từng nói: “Nếu quá khứ và tương lai thực sự tồn tại, thì chúng ở đâu?”

Hãy lưu ý đến sự khác biệt giữa việc bị lạc trong một bộ phim của tâm nào đó và sau đó nhận ra đó chỉ là một suy nghĩ. Với sự nhận ra đó, bạn sẽ có cảm giác được giải phóng, thư giãn và rộng mở ngay lập tức. Và thay vì phán xét sự thật rằng mình đã bị lạc, chúng ta có thể thích thú với trải nghiệm về sự thức tỉnh. Thường thì mọi người hiểu sai về điểm thực hành này với suy nghĩ rằng thiền có nghĩa là không bao giờ có bất kỳ ý nghĩ nào. Tuy nhiên, mục đích của việc thực hành không phải là vậy; nó là rõ biết về

những ý nghĩ, thay vì bị chìm đắm trong đó. Một trong những người sáng lập ra Thiền Hàn Quốc, Đại sư Chinul, đã nói:”Đừng sợ các ý nghĩ. Chỉ cẩn thận kẻo sự rõ biết của bạn về chúng bị chậm trễ.” Tất nhiên, một trong những hệ quả của sự rõ biết này là chúng ta thường thấy các ý nghĩ nhanh chóng tan biến, chính bởi chúng ta không bị chìm đắm trong chúng và vì vậy đã vô tình nuôi dưỡng chúng.

Trực tiếp hiểu được sự khác biệt giữa việc chìm đắm trong các ý nghĩ và rõ biết về chúng có tác động đáng kể trong đời sống, bởi chúng ta thường không chỉ đơn giản là chìm đắm trong các ý nghĩ mà còn biến chúng thành hành động. Rất nhiều đau khổ trên thế giới – bất công, chiến tranh, bạo lực và bóc lột – đến từ việc con người hiện thực hóa những ý nghĩ và cảm giác tham lam, hận thù, sợ hãi. Nếu rõ biết được sự tham lam, hận thù hoặc sợ hãi đang ảnh hưởng đến mình thì chúng ta có thể suy ngẫm về điều đó thay vì bị chúng tấn công. Chúng ta cần thấy nguyên nhân gốc rễ của đau khổ không chỉ xuất hiện trong đời sống của người khác, mà còn trong tâm của chính mình, đời sống của chính mình.

Đôi khi những điều đơn giản nhất lại bị bỏ qua vì chúng quá đơn giản. Một phương diện sâu sắc của việc chú tâm trần trụi là khả năng tự nhiên của nó để bao trùm mọi thứ. Khi chúng ta chỉ hiện diện với những gì đang có, không có gì nằm ngoài phạm vi rõ biết. Một tấm gương không chọn thứ để phản chiếu; bản chất của nó đơn giản là phản chiếu bất cứ thứ gì ở trước. Chúng ta có thể đào luyện trí tuệ như tấm gương này của tâm không?

Một lần khi tôi đang lưu trú tại một tu viện ở Miến Điện, rất nhiều tiếng ồn đã xảy ra. Tiếng loa từ những ngôi làng xung quanh đang phát nhạc, các phụ nữ ở những ngôi nhà lân cận đang đập quần áo của họ trên những viên đá giặt và những đội thi công ngay bên ngoài cửa sổ phòng tôi đang nắn thẳng những thanh thép, kim loại va leng keng vào kim loại. Lúc đó tôi không tin những gì đang xảy ra. Tôi đến gặp thầy mình, Sayadaw U Pandita và nói với ông về tất cả những điều này, mong một chút thông cảm cho sự khó khăn trong việc thực hành của mình. Tất cả những gì Ngài nói là: “Anh có ghi nhận nó không?” Lúc đầu, tôi nghĩ Ngài chỉ đang gắng tạo ra điều tốt nhất trong một tình huống xấu. Sau đó, tôi nhận ra Ngài đã chỉ ra một sự thật vĩ đại.

Trong thực hành chú niệm, không quan trọng là đối tượng nào xuất hiện; chúng ta có thể chú niệm và rõ biết những âm thanh ồn ào, nghịch tai như bất cứ thứ gì khác. Bản chất trống không, rộng mở, sống động rõ ràng của sự rõ biết không bị thay đổi bởi những gì xuất hiện. Việc nhận ra bản chất này giải phóng tâm khỏi những thói quen dính mắc và chán ghét.

Điều này không có nghĩa là chúng ta nên tìm những tình huống khó khăn hoặc không cố gắng tạo ra một bầu không khí yên tĩnh và thanh bình. Nhưng khi sự khó chịu xuất hiện trong một tình huống nào đó, chúng ta có thể đối mặt với nó một cách bình tĩnh và nhẹ nhàng. Điều này không có nghĩa là trở nên cam chịu với sự khó chịu, vì cam chịu chứa đựng một yếu tố ác cảm; đúng hơn, những trải nghiệm khó khăn hoặc khó chịu có thể hướng chúng ta trở lại bản chất của sự rõ biết. Càng nội tâm hóa sự bình đẳng (từ quan điểm của chú niệm) của tất cả các đối tượng, chúng ta càng an trụ sâu sắc hơn trong sự khai mở tự nhiên của Pháp.

Những lời dạy rất đơn giản, nhưng không phải lúc nào cũng dễ dàng. Chúng ta nhanh chóng phát hiện ra rằng, như bất kỳ nỗ lực lớn lao nào, chúng đòi hỏi năng lượng, sự cam kết và kiến trì. Đó không phải là kiểu nỗ lực ép buộc hoặc mong đợi mọi thứ sẽ xảy ra. Đúng hơn, đó là nỗ lực kiên trì vượt qua vô số thăng trầm của con đường. Chúng ta cần tiếp tục và liên tục bắt đầu lại.