—💦💐💦—

Cho con tự lựa chọn

Nhờ các bà mẹ Do Thái khai sáng, tôi đã lĩnh hội được nghệ thuật làm mẹ thâm thúy nhất không phải là trở thành một tổng quản ôm đồm hết mọi việc, mà phải là một quân sư có trách nhiệm “quan sát, nhắc nhở, tham mưu” cho con.

Người Do Thái có một câu danh ngôn chí lý: “Cha mẹ không tin con, chuyện gì cũng quyết định thay con chẳng khác nào tước mất cơ hội phát triển tự do của con. Đợi đến khi con cần tìm đến bạn để hỏi ý kiến hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ, bạn hãy đưa ra quyết định của mình cũng chưa muộn, ngược lại còn mang lại hiệu quả tốt hơn những gì bạn mong đợi.”

Vì chịu ảnh hưởng từ những bà mẹ Do Thái ở xung quanh mình, nên đối với vấn đề của các con như cuộc sống ở trường lớp, quan hệ xã hội và tiền đồ tương lai, tôi xác định vị trí của mình là làm tham mưu cho bọn trẻ, cung cấp sự giúp đỡ giống như kim chỉ nam, chứ không can thiệp quá sâu vào cuộc sống của chúng hay bắt ép chúng chấp hành mệnh lệnh. Bởi lẽ, cuộc đời không có đáp án chính xác như một câu hỏi toán học. Không ít cha mẹ muốn ở bên con, không ngại lựa chọn thay con. Nhưng thực tế họ không thể quyết định được tất cả mọi việc thay trẻ, phán đoán chính xác và lựa chọn sau cùng vẫn phải do trẻ tự quyết định. Ngay từ lúc này, các bậc cha mẹ hãy cung cấp cho trẻ nhiều động lực hơn, rèn luyện kỹ năng tự lựa chọn cho trẻ nhiều hơn. Không sai, những kinh nghiệm chúng ta tích lũy trong mấy mươi năm cuộc đời đều hết sức quý giá. Nhưng cuộc đời không phải là con đường một chiều, nhất là cuộc đời còn dài của con trẻ. Xin các bậc làm cha làm mẹ đừng dùng giá trị quan của mình mà hoàn toàn áp đặt lên con cái, bởi lẽ những giá trị của cuộc sống luôn không ngừng biến đổi. Dựa vào kinh nghiệm sống của mình, việc chúng ta thật sự cần làm là giãi bày tâm sự cùng con: Con à, con hãy xem mình có hứng thú với cái gì, có năng khiếu gì? Con có thể có cuộc sống vui vẻ hay không? Con đã chuẩn bị tinh thần học tập suốt đời chưa? Là người cha người mẹ, chúng ta cần phải rèn luyện kỹ năng tự suy xét, kỹ năng tự lựa chọn, kỹ năng xây dựng hình tượng, kỹ năng tìm kiếm giá trị cho con em mình.

Ở Israel lưu truyền một câu ngạn ngữ trứ danh: Mục đích của giáo dục là mỗi người đều phải tôi rèn thành một người có tư tưởng độc lập. Câu nói này được thốt ra từ miệng Albert Einstein, một hậu duệ tài ba của người Do Thái. Tôi có một người bạn thân làm bác sĩ ở Tel Aviv. Một hôm, chúng tôi nói chuyện về việc lựa chọn nghề nghiệp của con cái, ông bạn tôi nói:

“Khi con trai tôi nói thằng bé muốn thi vào trường Đại học y, tôi khuyên nó: nếu chỉ muốn thi vào trường y vì mục đích kiếm tiền, thì con cần phải suy nghĩ lại.”

Nghe ông bạn nói vậy, tôi vô cùng ngạc nhiên, hỏi: “Tại sao chứ? Không phải có rất nhiều học sinh lao đầu vào trường Y vì tương lai có thu nhập tốt hay sao?”

Ông bạn của tôi mỉm cười đáp: “Tôi không phản đối con tôi làm bác sĩ, nhưng nếu nó chỉ học y vì mục đích kiếm nhiều tiền, thì sớm muộn gì nó cũng sẽ hối hận và cuối cùng cũng không thể trở thành một vị bác sĩ giỏi. Vì nghề bác sĩ vô cùng vất vả, trước hết phải mất bảy năm học đại học, đến khi làm bác sĩ ở viện, gần như ngày nào cũng không thể ngủ ngon. Rồi khi làm bác sĩ điều trị chính, dù có được một phòng khám riêng, nhưng hằng ngày cũng vẫn phải nói chuyện với những bệnh nhân mặt ủ mày chau, không có ngày, không có đêm.”

“Tôi hy vọng con tôi chọn con đường này vì lý tưởng chân chính chữa bệnh cứu người, vì sứ mệnh chân chính cứu tế thế nhân, chứ không phải vì mục đích là kiếm tiền. Tôi không muốn chi phối tương lai của con mình, nhưng tôi cần phải nhắc nhở để nó tự quyết định sau khi suy nghĩ lại lần nữa.”

Xét lại cách giáo dục gia đình của Trung Quốc hiện nay thường nhìn vào khía cạnh tương lai con trẻ có tiền đồ không, có tìm được công việc tốt không, có thể xuôi chèo mát mái suốt cuộc đời không. Nên hễ thấy trong nước hay trên thế giới xuất hiện một tuyển thủ tennis xuất sắc, phụ huynh lại đổ xô cho con học tennis; cho rằng làm minh tinh màn ảnh thì có tên tuổi sáng chói, nên cho con thi vào Học viện Biểu diễn Nghệ thuật; nhà người ta bồi dưỡng ra nghệ sĩ dương cầm, con mình cũng phải đi học dương cầm… Nào biết những con người ấy nổi danh vì tìm được hướng đi phù hợp với bản thân, họ từng trải qua biết bao nhiêu phiền não, nỗ lực, trở ngại và bài học xương máu! Các bậc phụ huynh chưa từng nghĩ đến những điều này, chỉ sắp đặt cuộc đời con theo giá trị quan của mình.

Là bậc sinh thành, phải chăng chúng ta nên để tay lên ngực tự hỏi: liệu chúng ta có mắc sai lầm trong nuôi dạy con cái chỉ vì tầm nhìn hạn hẹp của mình không? Chúng ta có khiến mai sau con cái thua trắng tay chỉ vì những sai lầm hôm nay không? Không ít phụ huynh thích chi phối, an bài, sắp đặt tất cả hướng đi của con em mình, bọn trẻ chỉ cần yên tâm học hành là được, còn những kỹ năng tự suy xét, kỹ năng tự lựa chọn, kỹ năng tự tìm kiếm bị xếp vào loại kỹ năng hạng hai, không được coi trọng. Nếu cha mẹ muốn con cái trở nên giỏi giang nhất bằng cách chịu khổ thay chúng thì rất khó thực hiện lâu dài. Khi những đứa trẻ quen được cha mẹ lo cho mọi việc bước ra ngoài xã hội, dẫu không bị ức hiếp, chúng cũng sẽ không được người khác xem trọng.

Điều này có sự khác biệt rất lớn so với quan niệm giáo dục trẻ em của các gia đình Israel, điểm nhìn của phụ huynh Israel là buông tay trẻ, bồi dưỡng kỹ năng suy nghĩ độc lập cho trẻ. Suy nghĩ được cấu thành từ những nghi ngờ và đáp án, nó là nền tảng của học tập. Họ dạy trẻ: học tập là chiếc chìa khóa mở ra cánh cửa trí tuệ, nhưng khả năng suy nghĩ mới có thể giúp bạn mở toang cánh cửa ấy ra và bước ra thế giới rộng lớn. Xuất phát từ quan niệm này, người Do Thái rất coi trọng việc trao đổi tư tưởng, tình cảm giữa cha mẹ và con cái, phụ huynh thường đối thoại, thảo luận cùng con, dẫn dắt, khơi gợi con suy nghĩ. Vì thế nên người Do Thái cũng có tài hùng biện và khả năng phán đoán tốt.

Trẻ em Trung Quốc ngày nay học rộng biết nhiều, thông minh hơn trước, song tâm hồn chúng lại chất chứa nhiều nghi hoặc hơn. Từ bé đã quen nghe theo sự sắp đặt của cha mẹ và thầy cô, dẫn đến mất phương hướng giữa biển cả “không xác định được tọa độ cuộc đời”, trở thành người nghèo kỹ năng phán đoán.

Vu Đan, học thuật gia nổi tiếng kiêm giáo sư đại học Sư phạm Bắc Kinh nói về phương pháp giáo dục sai lầm: “Trẻ em Trung Quốc hiện nay là thế hệ đầy đủ nhất về mặt vật chất, nhưng cũng là thế hệ thiếu thốn nhất về mặt tinh thần. Bất luận là về phương pháp dạy học hay môi trường dạy học, giáo dục hiện nay đều ở thời đại có điều kiện tốt nhất, nhưng cũng là thời đại tồn tại rất nhiều sai lầm. Cách duy nhất để những đứa trẻ đang được ăn ngon mặc đẹp thoát khỏi sự buồn rầu chính là làm sao đưa chúng ra thế giới bao la rộng lớn, giúp chúng xây dựng được tọa độ cuộc đời. Trong thế giới của một đứa trẻ chỉ biết có Olympic toán học và tiếng Anh, chỉ tập đàn và thi cử, thì nó làm sao biết thế nào là lý tưởng, trách nhiệm và gánh vác xã hội.”

Làm sao giúp trẻ xây dựng tọa độ cuộc đời? Làm sao dạy trẻ biết đối mặt đối với những lựa chọn của chính mình?

Cha của Bill Gates từng nói: “Cho đến hôm nay, Gates có cái nhìn vô cùng ngoan cố về một số việc, nhưng tôi chọn cách bao dung và ủng hộ nó, điều này có ảnh hưởng rất lớn đến những thành tựu sau này của nó.”

Dạo trước, Trung Quốc công chiếu bộ phim Ai nắm giữ tuổi thanh xuân của tôi, các bậc cha mẹ trong bộ phim cũng tương tự như các bậc cha mẹ ngoài thực tế, suốt ngày hoạch định cuộc đời của con cái. Họ định đoạt tất cả những đường hướng, bước đi quan trọng nhất của con: học cái gì, lấy người nào… dường như làm vậy mới tạo ra đứa con hoàn hảo, không tì vết.

Thế hệ 8x, 9x hết sức ca ngợi bộ phim này, tôi có ghi lại một câu nói sâu sắc của nhân vật bà ngoại trong phim và thường chia sẻ với các bạn bè: “Rất nhiều bậc cha mẹ, cả đời đều không hiểu tâm lý của con mình. Nếu không thể thay đổi được kết quả, thì hãy hoàn thiện quá trình.”

Cuộc đời không có đáp án hoặc công thức rõ ràng và chuẩn xác. Thế giới càng phức tạp, càng đòi hỏi con người phải đưa ra những phán đoán và lựa chọn chính xác. Không ít cha mẹ muốn ở bên con, không ngại lựa chọn thay con. Nhưng, thực tế họ không thể quyết định tất cả mọi việc thay trẻ, phán đoán chính xác và lựa chọn sau cùng vẫn phải do trẻ tự quyết định. Ngay từ lúc này, các bậc cha mẹ hãy đem lại cho trẻ nhiều động lực hơn, rèn luyện kỹ năng tự lựa chọn cho trẻ nhiều hơn.

—💦💐💦—