Lời dạy này được trích từ một loạt các câu hỏi và trả lời diễn ra tại thiền viện Wat Gor Nork trong mùa An cư năm 1979 giữa Đại đức Ajahn Chah và một nhóm các đệ tử nói tiếng Anh. Trình tự của cuộc đàm luận đã được sắp xếp lại để giúp độc giả dễ hiểu.

Hỏi: Khi Sư phụ dạy về giá trị của sự quán chiếu, có phải Sư phụ đang nói về việc ngồi và suy ngẫm về các chủ đề đặc biệt nào đó – ví dụ như 32 phần của thân (32 thể trược)?

Đáp: Điều đó không cần thiết khi tâm thật sự tĩnh lặng. Khi sự vắng lặng được thiết lập đúng thì đối tượng đúng, phù hợp cho việc quán xét sẽ trở nên rõ ràng. Khi sự quán chiếu là “Đúng với Sự thật” thì sẽ không có sự phân biệt giữa “đúng” và “sai”, “tốt” và “xấu”; thậm chí chẳng có thứ gì như vậy cả. Ông không phải ngồi đó và suy nghĩ: “Ồ, cái này là như thế kia và cái kia thì như thế này”. Đó là một hình thức thô của sự quán chiếu. Thiền quán không chỉ đơn thuần là vấn đề suy nghĩ mà đúng hơn nó là những gì chúng ta gọi là “quán chiếu trong sự im lặng”. Trong khi làm công việc hàng ngày của mình, chúng ta xem xét trong sự chánh niệm bản chất thật của sự tồn sinh thông qua sự so sánh. Đây là một loại thẩm sát thô nhưng nó dẫn đến sự thật.

Hỏi: Khi Sư phụ nói về việc quán chiếu thân và tâm, trong thực tế liệu chúng ta có sử dụng sự suy nghĩ không? Suy nghĩ có thể tạo ra tuệ giác đích thực chứ? Đây có phải là Vipassana không?

Đáp: Ban đầu chúng ta cần phải dùng suy nghĩ để quán chiếu mặc dù sau đó chúng ta sẽ vượt qua suy nghĩ. Khi chúng ta đang thật sự quán chiếu thì tất cả suy nghĩ mang tính đối đãi (nhị nguyên) sẽ dừng lại. Mặc dù [ban đầu] chúng ta cần cân nhắc, xem xét sự việc theo lối nhị nguyên để khởi sự [việc quán chiếu], nhưng cuối cùng mọi suy nghĩ và cân nhắc đều chấm dứt.

Hỏi: Sư phụ nói rằng phải có đủ sự vắng lặng (samadhi) để quán chiếu. Theo ý ngài thì sự vắng lặng bao nhiêu là đủ cho việc đó?

Đáp: Vắng lặng đủ để có sự có mặt của tâm.

Hỏi: Có phải ý của Sư phụ là trú trong hiện tại, không nghĩ về quá khứ và tương lai, phải vậy không ạ?

Đáp: Suy nghĩ về quá khứ và tương lai cũng không sao nếu ông hiểu bản chất của chúng [suy nghĩ], nhưng ông không được mắc kẹt vào trong đó. Hãy đối xử với suy nghĩ giống như mọi thứ khác – đừng để bị mắc kẹt trong đó. Khi ông nhìn thấy suy nghĩ chỉ là suy nghĩ thì đó là trí tuệ. Đừng tin vào suy nghĩ! Hãy nhận ra rằng tất cả mọi suy nghĩ chỉ là thứ gì đó một khi đã sinh khởi thì sẽ hoại diệt. Đơn giản chỉ cần nhìn thấy mọi thứ y như chúng thật là – nó chỉ là chính nó – tâm là tâm tự thân nó không phải là bất cứ thứ gì hoặc là bất cứ ai. Hạnh phúc chỉ là hạnh phúc, đau khổ chỉ là đau khổ – chúng chỉ là chính chúng. Khi ông nhìn thấy mọi sự như vậy, ông sẽ vượt qua hoài nghi.

Hỏi: Con vẫn không hiểu. Có phải sự quán chiếu đích thật thì cũng không khác gì với suy nghĩ, đúng không?

Đáp: Chúng ta sử dụng suy nghĩ như một công cụ, nhưng cái biết sinh khởi do sử dụng năng lực của sự suy nghĩ [để quán chiếu] thì ở trên và nằm ngoài tiến trình suy nghĩ; nó đưa chúng ta đến sự không còn bị đánh lừa bởi những suy nghĩ của chúng ta nữa. Ông nhận ra rằng tất cả suy nghĩ chỉ đơn thuần là sự dao động của tâm, và rằng cái biết thì không sinh và không diệt. Ông nghĩ tất cả mọi dao động được gọi là “tâm” này xuất phát từ đâu? Cái chúng ta nói về nó như là tâm tất cả mọi sinh hoạt của tâm chỉ là cái tâm thông thường [cái tâm bị ô nhiễm của phàm phu]. Nó không phải là cái tâm thật đâu. Cái tâm thật đơn giản chỉ là chính nó, nó không sinh và không diệt.

Tuy nhiên cố mà hiểu những điều này bằng cách nói suông về chúng thì sẽ không đi đến đâu. Chúng ta thật sự cần phải quán xét về sự vô thường, bất toại nguyện và vô ngã (anicca, dukkha, anatta); có nghĩa là, chúng ta cần phải sử dụng suy nghĩ để quán chiếu về bản chất của thực tại quy ước. Những gì có được từ công việc này chính là trí tuệ và sự rỗng không. Mặc dù có thể vẫn còn sự suy nghĩ nhưng nó rỗng không các ông không bị ảnh hưởng bởi suy nghĩ.

Hỏi: Làm thế nào để chúng ta có thể đạt đến giai đoạn chứng nghiệm được cái tâm thật này?

Đáp: Tất nhiên là ông phải làm việc với cái tâm có sẵn đó. Hãy thấy rằng tất cả những gì sinh khởi là không chắc chắn, thấy rằng không có cái gì là ổn định hoặc có thực chất. Hãy thấy nó một cách rõ ràng và thấy rằng thật sự không có nơi nào để nắm giữ bất cứ một điều gì – tất cả đều rỗng không.

Khi ông nhìn thấy những gì sinh khởi trong tâm như chúng thật là, ông sẽ không phải làm việc với suy nghĩ nữa. Các ông sẽ không còn hoài nghi bất cứ điều gì về những việc này.

Nói về “cái tâm thật” (chân tâm)… có thể có sự hữu ích tương đối trong việc giúp chúng ta hiểu về nó. Chúng ta sáng chế ra tên gọi để tiện cho việc nghiên cứu, nhưng thật sự thì thiên nhiên chỉ là chính nó vậy thôi. Ví dụ, ngồi ở đây trên sàn nhà bằng đá ở dưới lầu. Sàn nhà là nền nó không đang di chuyển hoặc đang đi bất cứ đâu. Tầng lầu, bên trên chúng ta là những gì được xây dựng lên từ cái nền này. Tầng lầu giống như mọi thứ chúng ta thấy trong tâm của chúng ta: Hình tướng, cảm xúc, ký ức, suy nghĩ. Thật ra, chúng không tồn tại theo cách như chúng ta nghĩ. Chúng [hình tướng, cảm xúc, ký ức, suy nghĩ] chỉ đơn thuần là cái tâm thông thường [cái tâm bị ô nhiễm của phàm phu]. Ngay khi chúng sinh khởi, chúng hoại diệt; chúng thật sự không tồn tại trong chính chúng.

Trong Kinh điển có kể về chuyện Đại đức Sariputta (Xá-lợi-phất) sát hạch một vị tỳ-khưu trước khi cho phép ông ta làm một du Tăng (dhutangavatta). Ngài hỏi vị tỳ-khưu ấy rằng ông ta sẽ trả lời như thế nào nếu được hỏi: “Điều gì xảy ra với Đức Phật sau khi Ngài nhập diệt?” Vị tỳ-khưu đáp: “Khi sắc, thọ, tưởng, hành và thức sinh khởi, chúng hoại diệt”. Đại đức Sariputta đã đồng ý để vị tỳ-khưu đó lên đường.

Việc thực hành tuy vậy không phải chỉ là vấn đề nói về sự sinh khởi và hoại diệt. Ông phải tự thấy nó cho chính mình. Khi ông đang ngồi, chỉ cần đơn giản nhìn thấy những gì đang thật sự xảy ra. Đừng chạy theo chúng. Quán chiếu không có nghĩa là bị cuốn vào trong suy nghĩ. Suy nghĩ trong sự quán chiếu của một người đi trên Con Đường không giống với suy nghĩ của thế gian. Trừ phi ông hiểu một cách chính xác ý nghĩa của sự quán chiếu, bằng không thì càng suy nghĩ ông sẽ càng bối rối hơn.

Lý do chúng ta coi sự trau dồi chánh niệm là một việc quan trọng là bởi vì chúng ta cần phải thấy rõ những gì đang diễn ra. Chúng ta phải hiểu những tiến trình của tâm chúng ta. Khi chánh niệm và sự hiểu biết có mặt thì mọi thứ sẽ được chăm sóc. Tại sao các ông nghĩ rằng một người biết Con Đường sẽ không bao giờ hành động do sân hay si? [Bởi vì] nhân để cho những hành động này sinh khởi đơn giản là không có mặt ở đó. Chúng đến từ đâu mới được cơ chứ? Chánh niệm đã khống chế mọi thứ cả rồi.

Hỏi: Có phải cái tâm mà Sư phụ đang nói đến này đây được gọi là “Tâm nguyên sơ” không?

Đáp: Ý của ông là sao?

Hỏi: Dường như Sư phụ đang nói rằng có cái gì đó khác ngoài cái thân tâm thông thường (ngũ uẩn) này. Có cái gì khác không? Sư phụ gọi nó là gì?

Đáp: Không có gì cả và chúng ta sẽ không gọi nó là gì cả đó là tất cả những gì chúng ta có thể nói về nó! Hãy thôi bận tâm về nó đi.

Ngay cả cái biết cũng không thuộc về ai, vì vậy hãy thôi bận tâm về nó luôn! Ý thức không phải là một cá nhân, không phải là một chúng sinh, một cái ngã, không phải là một cái khác, vì vậy hãy thôi dính mắc với nó hãy thôi dính mắc với mọi thứ! Không có gì đáng để mong cầu! Tất cả chỉ là một mớ phiền phức. Khi các ông nhìn thấy rõ ràng như thế này, mọi thứ đều kết thúc.

Hỏi: Chúng ta gọi nó là “Tâm Nguyên Sơ” được chứ?

Đáp: Ông có thể gọi nó như vậy nếu ông cứ muốn gọi nó như vậy. Ông có thể gọi nó bất cứ thứ gì ông muốn để tiện theo thực tại quy ước. Nhưng ông phải hiểu vấn đề một cách đúng đắn. Điều này rất quan trọng. Nếu chúng ta không lợi dụng thực tại quy ước, chúng ta sẽ không có từ ngữ hay khái niệm để quán xét về thực tại tối hậu – Dhamma. Rất quan trọng để hiểu điều này.

Hỏi: Mức độ vắng lặng mà Sư phụ đang nói ở giai đoạn này là gì? Và phải cần đến phẩm chất chánh niệm nào?

Đáp: Ông không cần phải suy nghĩ như vậy. Nếu mức độ vắng lặng ông đạt được không đủ, ông sẽ không thể đối phó với những câu hỏi này được đâu. Ông cần đủ sự kiên định và sự tập trung để biết được những gì đang diễn ra đủ để cho sự nhìn thấy rõ ràng và hiểu biết sinh khởi.

Đặt những câu hỏi như thế này cho thấy ông vẫn còn hoài nghi. Ông cần đủ sự vắng lặng của tâm để không còn bị mắc kẹt vào sự hoài nghi về những gì ông đang làm. Nếu ông đã thực hành, ông sẽ hiểu những điều này. Càng tiếp tục theo đuổi những câu hỏi như thế này, ông sẽ càng bối rối hơn khi thực hành. Thảo luận cũng được nếu việc thảo luận giúp cho sự quán chiếu, nhưng nó sẽ không chỉ ra cho ông thấy bản chất thật sự của sự vật và các hiện tượng. Dhamma này thì không hiểu được qua việc nghe người khác nói về nó, ông phải tự chứng ngộ lấy cho chính mình – paccattam.

Nếu ông có được cái phẩm chất của sự hiểu biết mà chúng ta vừa nói đến thì chúng ta có thể nói rằng bổn phận của ông đã hoàn thành, điều này có nghĩa rằng ông sẽ không cần phải làm gì nữa. Nếu vẫn còn điều gì đó để làm thì bổn phận của ông là làm điều đó.

Đơn giản chỉ cần đặt mọi thứ xuống và biết rằng đó là những gì ông đang làm. Ông không cần lúc nào cũng phải kiểm soát chính mình, lo lắng về những thứ như “cần bao nhiêu samadhi” – định thì lúc nào cũng vừa đủ lượng cần thiết. Bất cứ điều gì sinh khởi trong sự thực hành của ông, hãy buông bỏ nó; hãy biết tất cả chúng là không chắc chắn, vô thường. Hãy nhớ như vậy! Tất cả đều không chắc chắn. Hãy thôi dính mắc với mọi thứ. Đây là Con đường nó sẽ đưa ông đến nguồn cội – đến cái Tâm Nguyên Sơ của ông.

Theo: What Is Contemplation?

——