ALEXANDRE: Dostoyevsky hài hước kể rằng yêu thương cả nhân loại thì dễ hơn là chịu đựng hàng xóm. Thế mà tình yêu thể hiện trong chính cái cụ thể. Lòng tốt đích thực ôm trọn cả nhân loại. Luôn có cái nguy cơ làm quá đối với người bất hạnh đang trải qua một thử thách khủng khiếp mà quên mất người gánh chứng bệnh kinh niên từ nhiều năm. Đừng đợi gặp những tai ương cũng như đòn số phận mới động lòng. Ta có thể đến gần người khác ngay lúc này. Ai nói nhất thiết phải đợi những đại họa đổ sầm xung quanh mới đánh thức được lòng từ bi của ta? Hành động bình thường nhất có thể in dấu sự rộng lượng bao la: cách chào hỏi, cách trả lời điện thoại, để tâm đến người khác… Mọi thứ đều trở thành tu tập. Sáng ra lúc mặc quần áo vào, rất đơn giản, ta có thể tự hỏi dành ngày hôm nay cho ai.

MATTHIEU: Khi ta nói đến lòng vị tha, từ bi, đoàn kết, những tình cảm tốt đẹp nói chung, ta gặp, đúng vậy, đủ mọi kiểu định kiến. Chẳng phải lòng vị tha là dành cho những kẻ yếu đuối, đám người có khuynh hướng hy sinh ngu ngốc, bọn không biết nghĩ cho mình trước hay sao? Thực tại, khắc nghiệt như vậy, chẳng phải được kết từ những bản ngã đắc thắng, những đam mê vô độ, những giận dữ tàn phá hay sao? Có người nghĩ rằng lòng vị tha chỉ là một phận sự mà gia đình hay giáo hội khắc sâu trong trí não ta một cách giả tạo: cần phải tốt vì mọi người nói ta vậy, vì kinh sách dạy như vậy. Người khác lại nghĩ rằng ta chỉ có thể thực sự vị tha nếu điều đó làm ta trả giá, nếu nó kéo theo những hy sinh đau đớn. Ngay khi ta thấy niềm vui ở đó thì nghĩa là nó có gì khuất tất.

ALEXANDRE: Những hành động nho nhỏ lặp lại mỗi ngày giúp tôi nhiều hơn hàng lô quyết tâm không bao giờ thực hiện. Phúc Âm cho ta thấy không có tình yêu nào lớn hơn là dâng đời mình cho người khác. Làm sao để, không nhất thiết phải tử vì đạo, tôi có thể đáp lại lời kêu gọi này mỗi ngày? Những kẻ hoài nghi mới làm tôi khó chịu khi họ nhầm lòng vị tha là khờ khạo. Đời anh, Matthieu ạ, làm tôi tin điều ngược lại. Rồi còn những bậc thánh nhân hy sinh đời mình cho người khác thì sao? Không phải ích kỷ dẫn đến hạnh phúc mà chính là cái cam kết này, lòng quảng đại trải qua trong niềm vui và tự do.

Một sự khinh miệt nào đó làm hoen ố tâm lý học tích cực, như thể những kẻ vỡ mộng, những kẻ chán chường, những kẻ bào chữa cho bất hạnh, rất có lý. Không phải chúng ta làm kẻ mơ mộng hiền lành mà là tin ở sức mạnh của lòng quảng đại. Các tiến bộ xã hội, sự đấu tranh với bất công luôn được dẫn dắt bởi những trái tim nhiệt huyết muốn nhổ bỏ cái xấu. Tôi không chắc sự dửng dưng của kẻ hoài nghi dẫn dắt được bao nhiêu…

Khi đi các phương tiện vận tải công cộng, tôi thường nói với bọn trẻ: “Cố mà nhận ra người bĩu môi nhiều nhất và tự hỏi ta có thể làm gì cho họ.” Bài tập có thể buồn cười, thế nhưng còn gì đơn giản hơn là mỉm cười, giữ cửa, nhường chỗ cho người lớn tuổi, không bao giờ chịu thua cơn giận?

Cảm ơn Christophe, vì nhắc là có một khuynh hướng gần như không cưỡng lại được thường kéo ta tới chỗ ích kỷ. Nếu ta cứ buông xuôi, đó là khởi đầu của kết thúc… Đúng vậy, mọi hành động nhỏ nhoi này cho phép lùi xe, đổi hướng từng li đến lòng quảng đại.

Ở viện, các thầy cô khuyên tôi tập để có tự chủ, độc lập, nhưng khi tôi thấy họ xa cách như vậy, tôi không tìm thấy can đảm để dấn bước trên con đường tiến bộ. Trái lại, những người làm tôi đến gần niềm vui nhất cũng là những người yêu thương tôi nhất. Không phải bằng một tình yêu ấm áp, màu mè, mà lành mạnh, mạnh mẽ, hoàn toàn. Về khoản này, thầy tôi tưới cho tôi mỗi ngày những giáo huấn sáng rạng. Có lần thầy xem tôi là “tên đại ngố”. Trong lời thầy, tôi tìm thấy sự dịu dàng, lòng tốt vô bờ cho tôi sức mạnh từ bỏ ngay lập tức những lỗi lầm, những thành kiến, chấp trước dai dẳng. Thầy không có gì giống với thói kẻ cả hay sự tàn nhẫn hoành hành khắp nơi. Từ Seoul về lại, tôi xem ti vi thì nhạn thấy rất nhiều người viết thời luận đưa ra một ví dụ đáng thương. Trước kia, nhà phê bình đánh giá một cuốn sách và nếu họ không đánh giá nó cao lắm, họ đưa ra các lý lẽ. Ngày nay, ta nói rằng đây là mốt: phun lời độc địa về mọi người, tẩy xóa họ trước công chúng trong một loại niềm vui giả tạo lây lan, niềm vui của tay đấu bò cắm dao vào sườn nạn nhân. Cần cấp bách khôi phục lòng vị tha, nhân từ, để chấm dứt trận đấu bò tinh thần đáng sợ này. Cuộc sống vốn đã khắc nghiệt, ta không thoát được, vậy sao còn thêm một lớp nữa và sa vào cái ác?

Trong cuốn Suy ngẫm, Marcus Aurelius đưa ra một công cụ rất có ích cho tôi: “Vừa sáng ra, hãy tự dặn trước mình: ‘Mình sẽ gặp một kẻ hớ hênh, một kẻ vô ơn, một kẻ xấc láo, một kẻ gian giảo, một kẻ ghen ghét, một kẻ khó gần.’” Cần chuẩn bị cho điều đó. Thêm một bước nữa thì tôi sẽ có thể xem mỗi gặp gỡ như cơ hội trời cho để mình thay đổi. Sát cánh với tha nhân trở thành một dịp để lột hết mọi lớp áo, từ bỏ mọi vai trò. Để làm ta sẵn sàng cho người khác, chỉ cần tự nhắc mình về phép lạ của cuộc đời. Có hôm, một thầy tu cho tôi bài giảng khai sáng: “Hãy hình dung anh có bao nhiêu phần triệu dịp để gặp ở đời này những người thân, bạn bè, gia đình? Anh có nhận thấy phép lạ hằng ngày này không? Giống như là, trong vũ trụ bao la này, có một nhà ga xuyên ngân hà và anh đã tình cờ gặp mọi người ở đó. Những khoảnh khắc đó thoáng qua, ngắn ngủi. Đừng phung phí chúng cho những trách móc vô ích. Đừng mất thời gian cho giận dữ. Ta hãy vui cái khoảng dừng ngắn ngủi này trong nhà ga và rộng lòng với mọi người du hành.”

Khi chúc các con ngủ ngon, tôi thích nhắc mình là tôi đang ôm những người một ngày nào sẽ chết đi. Tôi nhớ món quà đặc biệt trao cho tôi, và tôi nhấm nháp niềm vui thỉnh thoảng bầu bạn với chúng trong nhà ga xuyên ngân hà bao la. Tôi cũng cố thay đổi cái nhìn để xem mỗi gặp gỡ, có vẻ bình thường là vậy, như một phép lạ, một nơi học hành. Và tôi chưa bao giờ hết ngạc nhiên trước sự phong phú của con người. Trên tàu điện, tôi tự nhủ mình sẽ không bao giờ còn gặp lại người vô gia cư này bên doanh nhân kia nữa. Khoảnh khắc này sẽ không xảy ra nữa. Nhắm mắt trước những cái hào phóng hằng ngày là đi bên lề niềm vui và sống nửa vời.

Từ lâu niềm vui đã đánh thức trong tôi một kiểu cảm giác có lỗi dai dẳng. Như thể hạnh phúc làm tôi xa những người đau khổ, như thể tôi coi thường họ khi được khỏe mạnh hơn. Ngày nay, tôi hiểu rằng không phải kẻ băn khoăn thái quá, đờ đẫn vì những vết thương, là người giúp sức được nhiều nhất cho người đang chịu thử thách. Nhiệm vụ của tôi còn là vận dụng mọi thứ để diệt sạch trong lòng cái khiến tôi thấy cay đắng và buồn bã.

Chiêm ngưỡng tất cả những gì đẹp đẽ trong đời mình làm tôi vui và tạo nguồn lực cho tôi. Thế nhưng, tôi vừa đặt tay lên những món quà này thì niềm vui rời bỏ tôi gần như ngày tức khắc. Thưởng thức mà không tham luyến là toàn bộ thách thức. Ta có thể cho thứ ta chưa được nhận, và đó là một trong những cái cao cả của con người: một người cha không được cha mẹ yêu có thể phủ phê con mình tình thương vô điều kiện. Nghệ thuật từ bi thực hành trong hiện tại.

CHRISTOPHE: Theo tôi thấy, lòng vị tha là ở chỗ để tâm đến nhu cầu của người khác và hành động để giúp đỡ họ. Nó nằm ở đầu nguồn khổ: không cần chờ người này khổ mới ở bên họ và làm điều tốt cho họ, họ cần điều đó là đã đủ. Thái độ này diễn ra mà không trông đợi có qua có lại, hàm ơn, lợi ích, ngay cả nếu các lợi ích này có và ta quý chúng thì điều đó cũng không làm mất giá trị lòng vị tha, không làm vẩn đục nó. Nhưng, nếu được, đây không nên là động cơ ban đầu.

Còn về lòng từ bi, đó là tỏ ra quan tâm đến khổ đau của người khác, mong muốn nó vơi đi và muốn chữa nó.