Khi nói chuyện ý thức từng ngày về cái chết, chắc sẽ có người nhớ đến cụm từ “memento mori” của phương Tây. Đó là một cách ngôn trong tiếng Latin có nghĩa là “Hãy nhớ rằng bạn phải chết”, nhắc nhở người ta không được quên rằng nhất định sẽ đến một thời điểm mà mình phải giã từ dương thế. Nói cách khác, việc tự hỏi “Bao giờ ta chết?” sẽ sinh ra ý thức “Hãy sống thật trọn vẹn” trước cái chết tất yếu sẽ đến ấy.

Nhìn qua, quan điểm sinh tử của Jocho dễ bị cho là gần giống với “memento mori” của phương Tây. Tuy nhiên, ở đây có một điểm mà tôi cho là hết sức quan trọng, đó là bối cảnh tư tưởng của Jocho có giáo lý của Thiền, là yếu tố vạch ra ranh giới khác biệt với quan điểm sinh tử Tây phương.

Khoảng hơn 20 tuổi, Jocho theo học đạo Phật từ một thiền tăng thường gọi là hòa thượng Tannen (Tannen Osho). Sau này, khi phiên chủ Nabeshima Mitsushige qua đời, Jocho xuất gia ở tuổi 42 và dựng lều cỏ, sống đời ẩn dật ở Kurodobaru, chân núi Kinryu. Câu chuyện Tashiro Tsuramoto đến tìm Jocho là việc xảy ra 10 năm sau đó. Vì vậy, đương nhiên tư tưởng của Jocho có nền tảng là những giáo lý của Thiền.

Đặc biệt, có một đoạn thể hiện rõ nét sự ảnh hưởng của quan niệm sinh tử trong Thiền. Tuy hơi dài nhưng tôi vẫn muốn trích dẫn nó. Bạn hãy tham khảo bản dịch sang ngôn ngữ hiện đại và cảm nhận bản gốc.

Quả thực, không gì bằng việc sống hết mình từng khoảnh khắc ở hiện tại. Từng khoảnh khắc, từng khoảnh khắc chồng lên nhau, tích lại sẽ thành một đời. Nếu có thể nghĩ thông suốt như vậy thì ta không cần hoang mang, cũng không phải loay hoay tìm kiếm những điều khác nữa. Hãy sống một cách trân trọng từng khoảnh khắc trôi qua. Người ta thường nhầm lẫn, cho rằng có một cuộc đời khác và loay hoay tìm kiếm, không ai trong họ nhận ra điều này. Để có thể luôn luôn trân trọng từng giây và không sao nhãng, cần tích lũy rất nhiều năm rèn luyện. Tuy nhiên, chỉ cần một lần chạm tới cảnh giới đó thì không cần nhắc nhở chính mình quá nhiều, ta sẽ không rời khỏi cảnh giới đó nữa.

Nếu hiểu rằng khoảnh khắc này chứa đựng tất cả, mọi chuyện đều trở nên đơn giản.

Khoảnh khắc này, ta có một trái tim nguyên vẹn.

(Diệp ẩn – Tàng thư về cách sống trí tuệ, Naramoto Tatsuya)

“Nhất niệm” có nghĩa là “một khoảnh khắc”. Lời dạy “Hãy trân trọng từng khoảnh khắc cuộc đời” quả thật giống với quan niệm sinh tử của Thiền.

Nền tảng của Thiền có quan niệm sinh tử là “sống trọn từng khoảnh khắc”. Không chịu ràng buộc bởi quá khứ, cũng chẳng phiền muộn bởi tương lai, chỉ sống trọn vẹn cho khoảnh khắc hiện tại. Vì vậy, đương nhiên trong Thiền không có lối tư duy “Khi nào thì ta chết?, không giống “memento mori”, luôn nhắc nhở “Hãy thường xuyên ý thức về sự chết”.

Dù không chủ ý nhắc đến cái chết nhưng vẫn sống với nhận thức rằng không gì thay thế được hiện tại. Nếu có được sự giác ngộ ấy, những hoang mang đau khổ của đời người cũng sẽ tiêu tan – Lời dạy của Jocho thật vô cùng thuyết phục.

Tags: Ý nghĩa đời sống