Trong Tâm Trí Huệ, những nguyên tố của những hiện tượng vốn vô ngại và thanh tịnh. Những hiện tượng thanh tịnh là tự nhiên, không bị những nguyên tố thô che ám và ngăn ngại, trong nhẹ, không thể thấy, thông thể xâm nhập, không có chất thể và không thể hủy hoại được, bởi vì không có cái gì cố định trơ lì ở bất cứ đâu. Nơi không có cái gì thì không có cái gì có thể giảm hoặc tăng. Nơi không có cái gì có thể tăng giảm, nơi đó có quân bình và thanh tịnh. Nơi nào có quân bình và thanh tịnh, nơi đó có sức khỏe.

Theo tâm nhị nguyên bình thường, có những hiện tượng với những nguyên tố bất tịnh ngăn ngại. Những hiện tượng bất tịnh bị những nguyên tố thô, nặng, thấy được, xâm nhập được, có chất thể và hủy hoại được che ám và ngăn chướng bởi vì chúng cố định trơ lì ở đâu đó. Nơi nào có cái gì tồn tại, nó có thể giảm hoặc tăng. Nơi nào nó có thể giảm hoặc tăng, nơi đó có bất quân bình và bất tịnh. Nơi nào có bất quân bình và bất tịnh, nơi đó có bệnh tật.

Năm nguyên tố kém vi tế dần khi chúng nhận lấy những phẩm tính do tâm bình thường gán cho. Nếu một bác sĩ không tin vào tinh túy thanh tịnh không thể thấy của những nguyên tố, sự chẩn đoán của ông có thể sai lầm khi ông chỉ có thể xem bệnh qua những nguyên tố thấy được và bất tịnh. Như vậy, một bản sĩ càng kinh nghiệm thì quan điểm và sự chẩn đoán của ông càng vi tế. Ông có thể xem những triệu chứng rõ ràng bên ngoài để có được những kết quả thấy được đặc biệt và tức thời mà chúng chỉ là tạm thời, hay ông có thể xem những triệu chứng vi tế hơn bên trong để có được những lợi ích kém thấy được hơn, quân bình hơn và từ từ hơn. Những triệu chứng này tuy nhất thời nhưng đến gần hơn nguồn gốc không thể thấy của căn bệnh. Nhưng dù sự điều trị của ông có vi tế thế nào, nếu ông nhận thức những hiện tượng là tác lìa khỏi tinh túy thanh tịnh của chúng, khả năng giúp đỡ, chữa lành của ông sẽ bị giới hạn.

Bác sĩ kinh nghiệm biết rõ rằng tự căn bản những nguyên tố tùy thuộc lẫn nhau. Bởi vì mỗi nguyên tố có bốn nguyên tố kia vốn tiềm ẩn trong nó và những phối hợp của những nguyên tố thay đổi và biến đổi thường trực theo nghiệp, những tính khí và sức khỏe của người ta cũng thường trực biến đổi. Một kết quả là, sự điều trị thích hợp sẽ xử lý với bệnh tật bằng các sửa chữa những mất quân bình trong những nguyên tố từ quan điểm vi tế nhất. Để hoàn thành điều này năm nguyên tố được phối hợp thành nhiều phạm trù điều trị khác nhau theo nhiều hệ thống y học khác nhau.

Bởi vì những nguyên tố là nương dựa lẫn nhau, chúng có thể được xem là phân biệt chỉ trong những áp dụng đặc biệt của chúng để cho những hiệu quả đặc biệt. Tính hiệu quả của những phân biệt này tùy vào khả năng của bác sĩ để nhận biết cái gì là những nguyên tố bất tịnh trong bệnh nhân đã giảm và cần được tăng cường, hay cái gì quá thừa và cần giảm bớt, và làm thế nào áp dụng điều trị để cho đạt đến những mức độ vi tế nhất hầu lập lại quân bình.

Theo cách này, đôi khi nên dùng một nguyên tố để làm mạnh chính nó, như lửa khi những nguyên tố nóng vi tế hơn của bệnh nhân đã giảm sút. Lúc khác, một nguyên tố được dùng để trung hòa một nguyên tố khác, như nước dùng cho lửa khi những nguyên tố nóng vi tế hơn của bệnh nhân tăng cao. Một người sốt nóng vì nguyên tố lửa có thể được điều trị bằng hạt hay cỏ cây sống ở vùng khí hậu mát ; một người cảm lạnh vì nguyên tố nước có thể được điều trị bằng hạt hay cỏ cây mọc ở vùng ấm.

Sự tương thích và những hiệu quả của những nguyên tố thường dựa vào tính vi tế khi áp dụng chúng. Chẳng hạn, lửa không luôn luôn là kẻ địch của nước. Khi nước được lửa đun nóng, hơi nước bốc ra thì nhẹ và thanh tịnh hơn nước nguyên thủy, và lạnh hơn lửa nguyên thủy. Đối với một số mất quân bình, hơi nước vi tế này có thể thích hợp hơn nguyên tố được dùng riêng. Theo cách ấy, những hiệu quả tích cực hay tiêu cực những nguyên tố tùy thuộc vào tính vi tế trong cách dùng chúng. Một số vị thuốc được dùng với số lượng nhiều sẽ trở thành thuốc độc ; một số thuốc độc được dùng với số lượng ít trở thành vị thuốc. Quá nhiều thuốc cho nóng sốt có thể làm cho cảm lạnh ; quá nhiều insulin cho bệnh đái đường có thể làm sốc. Đôi khi hai loại thuốc độc phối hợp để thành loại độc khác, đôi khi chúng tạo thành một loại thuốc, nhưng những phẩm tính tích cực và tiêu cực của những nguyên tố được dùng trong điều trị phải luôn luôn quân bình.

Tiềm năng của tâm bình thường để hiểu những nguyên tố thanh tịnh thì thay đổi tùy theo nghiệp, thế nên những quan niệm về thanh tịnh và bất tịnh sẽ khác nhau từ chúng sanh này đến chúng sanh khác. Nhiều ruồi và côn trùng bu đến mủ trong khi con người nghĩ mủ là chất nước dơ. Con người tin máu là thanh tịnh hơn mủ. Những hành giả kinh nghiệm biết rằng nguyên tố nguồn gốc bên trong của cả mủ và máu là nước và nước trở thành cam lồ trí huệ chữa lành bằng tri giác thanh tịnh trong sự thực hành của họ.

Tags: Sức khỏe, Y học Tây Tạng